180 Yıllık Turnalı (Os) Camii Turnalı Camii, bugünkü Trabzon ili Araklı ilçesi Turnalı Köyü’nün ortasında, hafif düz bir yerde bulunur. Os’lu Müderris Hacı Hasan Efendi tarafından, 1842 yılında yaptırıldığı kabul edilir. Harim giriş kapısı üzerinde, Os’lu Hacı Hasan Efendi için, Bayburtlu şair İrşadi’ye ait, dokuz beyitlik bir methiye kitabesi de bu bilgiyi doğrular. Cami, üzerine kurulduğu arazinin hafif meyilli olması sebebiyle, yaklaşık 2-3 sıra halinde, doğal taşlardan yapılmış bir subasman duvarı üzerine, düzgün kesme taş malzemeden inşa edilmiştir. Aydınlatma için, güney duvarında mihrabın iki yanında iki, doğu ve batı duvarlarında ortada birer dikdörtgen pencere açılmıştır. Kuzey duvarı yamaca baktığı için burada pencere yoktur. Burada sağır duvarı delen tek şey, üst kattaki kadınlar mahfiline girişi sağlayan, yuvarlak kemerli kapıdır. Düz ahşap tavanlı bu kare yapı dıştan geleneksel oluklu kiremitle kaplı kırma çatı ile kapatılmıştır.  İç mekânın kuzeyinde, kolları yan duvarlar üzerinden minber hizasına kadar devam eden, U şeklinde, bir mahfil bulunur. Alt ve üst döşemeleri değişmiş olan mahfile çıkış, giriş kapısının solundan ahşap bir merdivenle sağlanmıştır. Kuzeyde dört, doğu ve batıda birer ahşap sütunla desteklenen mahfilin üzerinde, ahşap oyma sanatının son derece kaliteli örnekleri bulunur. Ahşap süslemenin yoğun olarak kullanıldığı bir diğer yer tavan kısmıdır. Geniş kare tavan yüzeyi, dıştan içe doru kademeli olarak küçülen, dört ayrı sekizgen kuşak şeklinde işlenmiştir. En dışta, ince ahşap çıtalar çakılarak, kasetli hale getirilen sade bir kuşak bulunur. Bu kuşağın kenar köşelikleri, kare ve sekizgenlerin oluşturduğu, kırmızı zemin üzerine siyah renkle işlenen kalem işi süslemeye sahiptir. Tümüyle ahşaptan yapılan minberin üzerinde, yapımına işaret edecek, herhangi bir yazıt yoktur. Aynalık kısımları, birbirine yakın geometrik ve stilize bitki desenlerin kullanılmıştır. Dıştan, uçları kıvrımlı yarım daireler içinde stilize yapraklarla doldurulmuş bir kuşakla çevrelenen sol aynalık kısmının içi, rastgele seçilmiş, birbirinden farklı desenler olan, vazodan çıkan, stilize edilmiş, ters ve düz lale çiçekleri, papatya çiçekleri, uçları kıvrımlı, çeşitli dairesel geometrik desenler ve spirallerden oluşan, karmaşık bir süsleme programına sahiptir. Minberin taç kısmı ile köşk kısmı da anlaşılması zor, ilginç geometrik desenler ile nebati çiçeklerden oluşan, ahşap oyma süslemeye sahiptir. Bölgedeki diğer ahşap minberlerle karşılaştırıldığında, geometrik desen ağırlıklı ahşap süslemeleri sıra dışıdır. Üzerinin sonradan boyanması nedeniyle doğal ahşap görünümünü kaybetmiş olan bu minber, sergilediği süsleme programı ve işçiliği bakımından, daha kaliteli işçiliği olan mahfil ile farklı üslup özelliği göstermesi, minberin farklı bir zamanda ve farklı bir usta tarafından yapıldığını akla getiriyor. Camide süsleme bakımından dikkat çeken bir diğer husus, harim duvarlarına, kalem işi tekniğinde işlenmiş, bitkisel, geometrik, yazı ve çeşitli desenlerden oluşan yoğun bir süsleme programına sahip olmasıdır. Kalem işi süslemenin mihrap duvarında, özellikle de mihrap üstünde, daha yoğun olarak kullanıldığı görülür. Cami, yapım tekniği, plan ve mekân kuruluşu ile süsleme programı bakımından, bölgedeki pek çok cami ile yakın benzerlikler gösterir. Bu gelişim içinde, Os (Turnalı) Köyü Camii’nde görülen taş, ahşap ve kalem işi bezemenin, aslında Doğu Karadeniz köy camilerinde, bölge içinde hareketli olan yerel ustaların yaptığı ortak bir bezeme üslubu olarak, tekrar tekrar kullanıldığı ve ahşap bezeme hariç, belli kalıpların önüne geçilemediği görülür. Ancak bu durum, aynı özellikleri yansıtan pek çok köy camiinin önemli Türk halk sanatı örnekleri arasında sayılmasına engel değildir. Video ve Yazılı Metin: Y. Selim Sarı ARM, Araklı Manşet Haber