Mehmet Akif Bal
(Tarihçi / Gazi Üniversitesi Öğr. Gör.)
Trabzon’un, Ortahisar ve Akçaabat’tan sonraki üçüncü büyük ilçesi Araklı, çok kıymetli özelliklere sahip bir ilçe olmakla birlikte, coğrafi yapısı ve yerleşim özellikleri nedenleriyle tarihten beri, büyük sel felaketleri ve heyelan olaylarıyla da karşı karşıya kalmış yerleşimdir. Hatta Araklı’da yaşanan büyük doğal felaketler, büyük yıkımlara yol açmıştır. Doğal felaketler, Araklı’da başta en kıymetli varlığımız olan insanımıza çok ciddi zararlar vermiştir. Bu nedenle, en kıymetli beşeri sermayemiz olan insanımıza manevi ve maddi mağduriyetleri tekrardan yaşatmamak için gerekli her türlü tedbiri almak durumundayız. Sel ve heyelan olaylarına karşı hem vatandaşlarımız hem de konuyla ilgili bütün kurumlar, tavizsiz şekilde ve bir kolektif akıl doğrultusunda tedbirler almakla yükümlüdürler. Muhtemel felaketlerin önüne geçmek; bilimsel çabalar yanında, esasen halkımızı eğitim yoluyla doğal felaketlere karşı hazırlıklı ve bilinçli hale getirmekle ama yeri geldiğinde en radikal kararları almakla mümkündür.
Araklı Tarihindeki Büyük Doğal Olaylar
Yakın tarihte Araklı’yı da derinden etkilemiş doğal afetlere bakıldığında, bilinen en büyük doğal felaketin 1929 yılında meydana gelmiş olduğu görülmektedir. 6 Temmuz 1929 tarihinde Trabzon’un Of, Çaykara ve Sürmene ilçelerinde meydana gelen büyük sel felaketinde; nehirler tamamen kontrol dışına çıkmış ve Of, Sürmene, Araklı ve Çaykara'da 146 kişi vefat etmiştir. Bu büyük afetten sonra, 8 Ocak 1934 tarihinde Araklı’nın Bifera Köyü’nde etkili bir heyelan meydana gelmiş ve heyelan nedeniyle eğitim-öğretime dahi ara verilmiştir. Aşırı yağışların meydana getirdiği bir diğer olumsuz durum, 23 Mayıs 1959 tarihindeki aşırı yağışlarla Araklı Dağbaşı nahiyesinin yarısı ile Kaşıkçı Köyü’nün tamamının selden harap olmasıdır. Araklı ilçe merkezi de bu selde tamamen sular altında kalmıştır. Yolları ve köprüleri harap olan Araklı’nın Dağbaşı nahiyesine (şimdiki Çankaya Mahallesi) ulaşılamaması nedeniyle buralara ancak 8 Haziran 1959 tarihinde helikopterle yiyecek atılabilmiştir. Etkileri korkunç olan bu felaketler, sadece yıktığıyla kalmamış, binlerce insanımızı yerinden yurdundan da etmiştir.
Devlet ve yerel idare ise bu ağır tahribat karşısında boş durmamıştır. Aşırı yağışlar sonucunda meydana gelecek muhtemel heyelan olaylarının önüne geçebilmek için 1 Mart 1963 tarihinde DSİ’nin gayretleriyle Araklı ovası selden kurtarılmaya başlanmıştır. Fakat, “kara bir dere” olan Karadere’yi durdurmak mümkün olamamıştır. 30 Mayıs 1963'de Araklı Karadere yine taşmış, dere kenarındaki tarlalar sular altında kalmıştır. 13 Mart 1964 tarihindeki sürekli yağmurlar nedeniyle oluşan heyelanlar sonucunda, Araklı-Dağbaşı yolunun Şimşirli Hanları ve Ağnas mevkiinde yollar kapanmıştır. 30 Mayıs 1964 tarihindeki şiddetli yağmurlar nedeniyle ise Araklı-Dağbaşı yolu da kullanılamaz hale gelmiştir. Bu olaylar üzerine, 1967 yılında Araklı Karadere'nin ilk ciddi ıslah çalışması başlatılmıştır. Öte yandan, 3 Nisan 1973 tarihinde sel ve heyelanlardan zarar görenlerin başka yerlere nakledilmesi kararı alınmış, Araklı ilçesi Köprüüstü Köyü’nde yapıları zarara uğrayanların, Trabzon'un merkez Erdoğdu Mahallesi’ne yerleştirilmeleri kararlaştırılmıştır. Doğal afetler yıktığıyla kalmamış, insanımızı tekrar yerinden etmiştir.
Araklı'daki seller ve heyelan olayları tedbirlere rağmen bir türlü durdurulamamış hatta 1980'li yıllarda yoğun şekilde devam etmiştir. Öyle ki, 27 Kasım 1983 tarihindeki yağışlar sonucu Araklı ilçesinin Yolgören Mahallesi’ni sel basmıştır. 27 Nisan 1990 tarihinden sonra meydana gelen sel olayları ise çok ciddi can ve mal kayıplarına yol açmıştır. Nitekim, 3 Mayıs 1990 tarihindeki yağışlarda, Araklı’da 4 kişi vefat etmiş, özellikle Araklı Karadere’de vadisinde etkili olan taşkında; 2 köprü, 250 metre karayolu, 2000 metre istinat duvarı ve 20 dekar çayırlık alan hasar görmüştür. Taşkınlar, yöredeki yağışları kontrol eden teknik sistemlere de zarar vermiştir. Zarar gören donanımlardan bir tanesi DSİ, bir tanesi de aynı nehir üzerinde ve EİE tarafından işletilmekte olan iki adet akım gözlem istasyonudur. Bu istasyonlardan EİE tarafından işletilmekte olan 2202 nolu Ağnas (Değirmencik) AGİ’de, taşkınların meydana geldiği günlerdeki maksimum eşel seviyeleri daha önce oluşturulmuş anahtar eğrileri üzerinde işaretlendiğinde o günkü akımın 150 m3/s olduğu tespit edilmiştir. Bu tespit, o dönemde nehirden akan su miktarına dair korkutucu rakamların çıktığı yüksek seviyeyi göstermiştir.
Araklı’nın yaşadığı ağır doğal felaketler, deniz cihetinden de etkili olmuştur. 21 Şubat 1999 tarihinde Karadeniz Bölgesi’nde sabaha karşı saat 04.00 sıralarında başlayan fırtına ile oluşan dalgalar, sahilden geçen karayollarının taş ve kayalarla kaplanmasına neden olmuş, Araklı, Of ve Sürmene ilçeleri arasındaki karayolu, zaman zaman ulaşıma kapanmıştır. Bölgede, o günkü para ile trilyonlarca liralık zarar meydana gelmiştir. Bu defa deniz, kendisine yapılan müdahaleyi kabul etmemiş ve verdiğini geri almaya çalışmıştır.
Yakın Zamanlardaki Doğal Afetler
1999’daki büyük felaketten sonraki doğal yıkım, 10 Haziran 2004 tarihinde ve bölgenin genelinde meydana gelmiş, oluşan seller Araklı’yı derinden etkilemiştir. Araklı'daki çoğu yol ulaşıma kapanmış ve bazı evler yıkılma tehlikesine karşı boşaltılmıştır. Araklı ilçesinde aşırı yağış nedeniyle Karadere’yi besleyen bazı küçük dereler taşmıştır. İlçenin Hasköy mevkiinde ciddi bir heyelan meydana gelmiş, heyelan sonucu Araklı’yı Bayburt’a bağlayan Dağbaşı karayolu ulaşıma kapanmıştır. Merkeze bağlı Yolgören ve Özgen mahallelerinde ise heyelan tehlikesine karşı vatandaşlar uyarılmış hatta Yolgören Mahallesi’nde bazı evler, tedbir amacıyla boşaltılmıştır. Sellerin Araklı’ya ve civarına bu defa da milyarlarca liralık zararı olmuştur.
19 Ekim 2006 tarihi farklı bir doğal afetin meydana geldiği zamandır. Araklı’nın Taşönü Köyü kireçtaşı sahasında ciddi bir heyelan olmuştur. Heyelan, buradaki taş ocağından düzensiz olarak çimento hammaddesi alınması nedeniyle meydana gelmiştir. Bölgede bir süredir devam eden etkili mevsim yağışları da toprağı doygun hale getirince bozulan zemin kaymıştır. Yetkililerin uyarısı ile can kaybı olmamıştır belki ama tarihi bir cami, Kur’an Kursu, okul ve bir evin tamamen çöktüğü faciaya, Trabzon Çimento fabrikasına hammadde sağlayan taş ocağındaki bilim dışı çalışmalar sebep olmuştur.
Araklı'da dur(durula)mayan sel baskınları, 2006'dan üç yıl sonra tekrar ortaya çıkmıştır. 4-6 Mayıs 2009 tarihleri arasında Doğu Karadeniz’deki şiddetli yağışlar sonucunda bazı derelerle birlikte Araklı'daki Karadere de taşmış, Araklı-Bayburt Yolu civarındaki Akocak HES İnşaat (NATA İnşaat) şantiyesindeki 250 kişi tahliye edilmiş hatta şantiyede büyük maddi zarar meydana gelmiştir.
Yakın zamanlardaki en büyük sel olayları ise, 2012 yılında yaşanmıştır. 8 Haziran 2012'de Araklı ilçesinin Aytaş Köyü’ne bağlı Kıyıdış Boğazı mezrasında meydana gelen heyelan sonucu aynı aileden 2 kişi hayatını kaybetmiştir. 31 Ekim 2012 tarihinde Araklı ilçe merkezinde sabah saatlerinden itibaren etkili olan yağış sonrasında su taşkını ve heyelan olaylarına sebep olmuştur. Çok sayıda evi, iş yerini, fındık bahçesini ve tarlaları sel basmıştır. Hatta ilçe merkezindeki Küçük Cami dahi sular altında kalmıştır. Yağışlarla ortaya çıkan tablo, son 10 yılın en büyük doğal felaketi olmuştur. Bu nedenle, Araklı’nın Yeşilce Köyü, Yolgören, Kalecik ve Konakönü mahallelerinde bazı evlere su taşkını ve toprak kayması nedeniyle girilemezken, Araklı’da en çok hasarın Kalecik Mahallesi ve Konakönü mevkiinde olduğu tespit edilmiştir. Bahsedilen gelişmelerin yanı sıra, Araklı Tüneli mevkiinde yaşanan heyelanlar nedeniyle tünel risk altına girmiş ve yol tek yönden ulaşıma kapatılmıştır. Kuvvetli yağış sonucu meydana gelen sel olayları 5 Eylül 2016 tarihinde devam etmiş ve Araklı'nın Çamlıktepe ile Yeşilyurt mahallelerinde yoğun tahribata sebep olmuştur.
Yakın zamanlarda meydana gelen doğal olaylar çok ciddi yıkımları beraberinde getirmiştir. 4 Ekim 2018’de meydana gelen yoğun yağış sonucu Araklı-Bayburt karayolu, Karadere Deresi'nin taşması ve heyelanlar nedeniyle ulaşıma kapanmıştır. Yağmur özellikle Araklı ilçesinde hasara yol açmıştır. İlçe merkezinde yollar göle dönerken, birçok ev ve iş yerini su basmış, ilçenin Kaşıkçı Mahallesi ise şiddetli yağış sonrası oluşan selden en fazla hasar gören yer olmuştur. Hatta Kaşıkçı Deresinin taşması sonrasında sürüklenerek gelen taşlar ve akan çamur mahallede büyük zarara yol açmıştır.
18 Haziran 2019’da meydana gelen yağışlar sonucu Araklı’da çok ciddi bir taşkın daha meydana gelmiştir. Çamlıktepe ve Yeşilyurt mahallelerindeki heyelan sonucu akan malzeme nedeniyle Karadere, önünde biriken toprak ve balçığı sürükleyerek taşmıştır. Sel felaketinde 8 kişi hayatını kaybederken 2 kişi kaybolmuştur. Ağır yıkıma neden olan bu taşkın sebebiyle; Çamlıktepe Mahallesi'nde 7 konut, 1 iş yeri, 1 depo ve 2 kamu binası yıkılmış, 11 konut ile 3 iş yeri ağır hasar almış ve 7 büyükbaş, 3 küçükbaş hayvanın telef olduğu tespit edilmiştir. Yeşilyurt Mahallesi'nde de etkili olan taşkında 25 arı kovanı zarar görmüştür. Ayrıca, Yeşilyurt’ta 30, Yüceyurt’ta 20, Çamlıktepe’de ise 60 dekar fındık arazisi tahrip olmuştur. Araklı ilçe merkezinde ise bazı ev ve işyerlerini su basmıştır. İlçe içi ulaşım, su seviyesine bağlı olarak durmuştur. Yaşanan ağır tahribat sonrasında TMMOB Çevre Mühendisleri Odası Trabzon Şube Başkanlığı, 19 Haziran 2019’da yaptığı basın açıklamasında şu tespitlere yer vermiştir: “Sürmene, Beşikdüzü ve son olarak da Araklı`da yaşanan sel felaketleri incelendiğinde sorunların kaynakları benzer olduğu apaçık görülmektedir. Bölgemizde dere yataklarının daraltılması, imara açılması ya da kaçak olarak imarlaştırılması, aynı zamanda dere yataklarına hafriyat atıklarının dökülmesi ve planlı gibi gözüken plansız kamu ve özel sektör yatırımları başlıca sel felaketinin nedenlerindendir. İlimizde yapılan menfezler, köprü geçişleri ve altyapı tesislerinin bakım onarımlarının düzenli yapılmadığı aşikârdır. Bu sebeple zaman içerisinde oluşan deformasyonlar ve su ile birlikte gelen rusubatlar suyun akışına engel oluşturarak taşkın riskini artırmaktadır.
Araklı’daki doğal felaketler alınan tedbirlere rağmen durmaksızın devam etmiştir. Nitekim, 31 Ağustos 2019’da Karadere'nin yan kollarının taşması sonucu Çamlıtepe, Çiftepınar, Çankaya ve Erenler mahallelerinde heyelanlar yaşanmıştır. 12 Ocak 2022’de Türkeli mahallesinde yaşanan heyelan nedeniyle mahalle yolu ulaşıma kapanmıştır. 2 Nisan 2022’deki çığ ve heyelan Araklı-Bayburt yolundaki trafiği engellemiştir. 15 Nisan 2022’de ise Çamlıktepe Mahallesi'nde kar sularının erimesi ve sağanak sonucu bazı yerlerde heyelan ve çökmeler meydana gelmiş, bu doğrultuda 5 ev boşaltılmıştır.
Devamı var…